Gisteren stond een verpleeghuis uit het Brabantse Erp centraal in het TV-programma ‘Kruispunt’. In het programma werd aandacht besteed aan de schrijnende gevolgen van het strikt opvolgen van de Corona-maatregelen. Een hoogbejaarde vrouw mocht na 61 jaar huwelijk geen afscheid nemen van haar man. De enige mogelijkheid was om de rouwstoet langs het verzorgingshuis te laten rijden, zodat ze van vanachter haar raam een laatste groet kon brengen. De zorginstelling geeft aan voor ‘duivelse dilemma’s te staan’. Sinds kort heeft de instelling een ethische commissie ingesteld die dergelijke situaties moet beoordelen en al dan niet bezoek moet toelaten.
Veel verpleeghuizen houden hun deuren nog steeds gesloten voor persoonlijk bezoek. Ondanks de formele toestemming om na een geslaagde pilot nu weer bezoek toe te staan durven veel instellingen geen initiatief te nemen. Ingegeven door angst houden ze de deuren nog maar even dicht. Na bijna 10 weken intelligente lockdown willen zowel de betrokken ouderen als hun naaste familieleden niets liever dan een einde maken aan deze eenzaamheid. Met een ernstig zieke moeder van bijna 90 jaar oud en een hoogbejaarde schoonmoeder, beiden onvrijwillig opgesloten in een verpleeghuis, concludeer ik dat het middel inmiddels erger is dan de kwaal. Tijd dus om de goede dingen te doen en niet alleen maar de dingen goed doen.
Het vereist moed om ondanks angst, persoonlijk risico of weerstand datgene te doen wat nodig is. Leiderschap bevindt zich per definitie op een dynamische balans tussen te risicomijdend of te overmoedig. Moed uit zich in pro-actief gedrag, dat door het nemen van weloverwogen risico’s durft af te wijken van de opgelegde regels. Tijdens crises en onvoorziene omstandigheden passen standaardprocedures en voorgeschreven regels niet meer. Frictie dwingt ons om keuzes te maken en af te wijken van de standaardregels zoals ze in wetgeving en protocollen staan beschreven.
In onze huidige maatschappij is de professionele ruimte volledig ondergesneeuwd door een woud aan regelgeving. Dat geldt niet alleen voor de Zorg maar ook voor de Politie, het Onderwijs en nagenoeg alle Openbare instanties. Deze regelgeving is niet opgesteld om het werken van de professional op de werkvloer zo makkelijk mogelijk te maken maar om er voor te zorgen dat de verantwoordelijke managers zich kunnen indekken. En zolang deze geen rugdekking geven, kijken professionals op de werkvloer wel uit om de procedures niet op te volgen en daarop te worden afgerekend.
De Corona-crisis maakt nog eens pijnlijk duidelijk dat we crises niet alleen maar met regels het hoofd kunnen bieden. Een eenzijdige focus op regels leidt tot risicomijdend gedrag en het wegkijken voor verantwoordelijkheid. Leiderschap onder deze omstandigheden vereist van leidinggevenden van hoog tot laag, dat zij het algemeen belang op de eerste plaats zetten en niet hun eigen ego; lees hachje. Daarbij is visie het leidende principe. Wat heeft nu de hoogste prioriteit, wat wordt nu van mij verwacht en niet wat staat er in het protocol. Met andere woorden, waar moet ik als leidinggevende intelligent ongehoorzaam zijn en wat kan ik niet delegeren aan een ethische commissie. En daar is moed voor nodig.
