Enkele dagen geleden publiceerde de Volkskrant een interview met Pier Eringa. Eringa is momenteel directeur van het Langeland Ziekenhuis in Zoetermeer, en was eerder korpschef van de politie Flevoland en directeur van spoorbeheerder Prorail. Eringa vindt dat leidinggevenden van uitvoeringsorganisaties zich te slap opstellen en te volgzaam zijn naar politici en beleidsmakers. Eigenaarschap ontbreekt. ‘Uitvoeringsorganisaties stellen zich veel te ondergeschikt op en kijken voortdurend omhoog. Alsof je alleen maar dingen kunt doen als het bevoegde gezag dat goed vindt. Ik kan en wil niet begrijpen dat zo veel leidinggevenden zo onzichtbaar zijn en zich laten opslokken door bestuurskamers en vergaderzalen’. Hij denkt dat Nederland geholpen is met steviger leiding op uitvoeringsorganisaties die tegen politiek en beleid durven zeggen; ‘beste mensen, wij moeten dit maar niet meer zo doen’. Eringa heeft vooral moeite met leidinggevenden van uitvoeringsorganisaties die zich verschuilen achter het excuus ‘dat politiek en beleid te weinig oog hebben voor de uitvoering’. ‘Ik vind dat wel een hele zielige opstelling. Dan heb je het laten gebeuren. Je kunt gaan zitten wachten tot je de goede aandacht krijgt of je maakt er zelf werk van. Dat vraagt lef en een onafhankelijke opstelling. Ook tegen je bazen, je opdrachtgever of toezichthouders moet je soms durven zeggen ‘ik heb besloten dat….’ ook al levert dat lelijke appjes op van de staatssecretaris of hoge ambtenaren’.
Verantwoordelijkheid nemen en eigenaarschap tonen
Het interview wijst vooral uit dat er kennelijk nogal wat leidinggevenden zijn die het lastig vinden om verantwoordelijkheid te nemen en eigenaarschap te tonen. Eigenaarschap gaat over doelen stellen, de juiste keuzes maken en zo nodig besluiten om de regels niet na te leven. Met andere woorden de bereidheid hebben om professioneel ongehoorzaam te zijn en daar ook de verantwoordelijkheid voor te willen dragen. Professioneel ongehoorzaam zijn betekent niet dat je regels naast je neerlegt omdat ze je persoonlijk even niet goed uitkomen. Regels zijn er per slot van rekening niet voor niets. Regelmatig komt het voor dat de veelheid van richtlijnen en regels strijdig zijn en de bedoeling in de weg staan. Om onder dergelijke omstandigheden toch vanuit de missie en visie, de bedoeling, van de organisatie te kunnen handelen moeten leidinggevenden van die regels durven af te wijken door eigenaarschap te tonen.
Eigenaarschap en Mission Command
Omdat frictie en chaos tijdens militaire operaties aanpassingen van het initiële plan onvermijdelijk maken, past de krijgsmacht sinds jaar en dag de besturingsstijl Mission Command toe. Deze stijl delegeert de bevoegdheid van handelen zo laag mogelijk in de organisatie vanuit de overtuiging dat men op dat niveau het beste kan inschatten wat wel en niet werkt. Zolang zij maar binnen de kaders van de gegeven gezamenlijke opdracht, de bedoeling, blijven. In die cultuur is niets doen geen optie. Van commandanten op de uitvoeringsniveaus wordt eigenaarschap geëist in de vorm van ‘prudent risk’ en ‘disciplined initiative’. Met andere woorden ‘ik heb besloten dat….’ is eerder regel dan uitzondering.
Dat die militaire werkelijkheid ook onder niet-operationele omstandigheden tot frictie en chaos kan leiden blijkt uit het volgend actuele voorbeeld. Vanwege de verhoogde Russische militaire dreiging tegen de Baltische staten heeft Nederland zich voor 2023 verplicht om met een gemechaniseerd bataljon (ca. 750 militairen) als onderdeel van een multinationale Task Force beschikbaar te zijn om, indien nodig, te worden ingezet. Met een zogenaamde graad van gereedheid van slechts 48 uur. In de praktijk betekent dat dat iedere militair binnen 6-8 uur terug op de kazerne moet zijn om 48 uur na alarmeren door het hoogste NAVO-niveau de poort uit te kunnen rijden als gevechts-inzetbare eenheid. Los van een veelheid van praktische uitdagingen, als gevolg van wetgeving die in vredestijd van kracht is, stelt het Algemeen Militair Ambtenarenreglement (AMAR) dat militair personeel slechts 14 dagen per 4 weken geconsigneerd mag worden. In de orders afkomstig van het niveau Commandant der Strijdkrachten via het Commando Landstrijdkrachten is dit probleem naar beneden gedrukt. Orders die gelijktijdig aangeven dat er geleverd moet worden maar ook dat het rechtspositioneel niet is toegestaan. Volg je dan de regels? Of toon je eigenaarschap en handel je in lijn met de bedoeling?
Gelukkig ben ik de militairen nog niet tegengekomen die zich door deze bureaucratie laten weerhouden. De professionaliteit en ‘can do’ mentaliteit zullen ertoe leiden dat de militairen ook zonder compensatie en rechtspositie komen opdagen en eigenaarschap tonen. De basis om tot deze keuze te komen is de moed om ‘professioneel ongehoorzaam’ te zijn, maar ook de overtuiging dat ‘ongehoorzame’ medewerkers rugdekking krijgen van hun leidinggevenden en deze de verantwoordelijkheid naar externe instanties voor hun rekening nemen.
Interesse in het verbeteren van eigenaarschap in jouw organisatie? Neem dan eens contact met ons op.
