Een duivels dilemma

In de zomer van 2007 raakte een vooruitgeschoven Nederlandse basis in Afghanistan omsingeld door een overmacht aan Taliban. Uit het vijandelijke berichtenverkeer maakten zij op dat de Taliban voor de komende nacht een aanval op de basis aan het voorbereiden was. De commandant van deze vooruitgeschoven basis, een jonge kapitein, belde aan het einde van de dag het hoofdkwartier van de Nederlandse troepen dertig kilometer verderop met de vraag ‘hoeveel het behoud van de basis hem waard was’? De Nederlandse commandant op het hoofdkwartier zag zich voor een enorm dilemma gesteld. Een dag eerder was er al een Nederlandse soldaat gesneuveld en waren er enkele zwaargewonden gevallen bij een zelfmoordaanslag. Bij een mogelijke aanval op de basis zouden mogelijk nog meer Nederlandse doden vallen. Er bestond zelfs een kans dat de basis volledig onder de voet zou worden gelopen. Diverse stafofficieren adviseerden hem het contingent zo snel mogelijk terug te trekken om erger te voorkomen. Terugtrekken zou echter niet zonder gevolgen blijven. Een militaire overwinning voor de Taliban zou niet alleen hun invloed verstevigen maar vooral ten koste gaan van de reputatie van de Nederlandse krijgsmacht. De Nederlandse commandant besloot ondanks de precaire situatie dat het contingent stand moest houden. Met inzet van alle militaire middelen wisten de Nederlandse eenheid met geringe eigen verliezen de vijandelijke aanval met overtuiging af te slaan. Het betekende een beslissende nederlaag voor de Taliban maar was vooral een onderstreping van de geloofwaardigheid van de Nederlandse troepen en de internationale aanwezigheid in Afghanistan.

Keuzes maken en besluiten nemen

Keuzes maken en besluiten nemen is een eerste verantwoordelijkheid voor leidinggevenden. Het is de basis van hun functioneren. En keuzes hebben consequenties. Nu hoeven veel leiders niet dagelijks zulke ingrijpende besluiten te nemen als de hierboven geschetste militaire leiders onder oorlogsomstandigheden. Maar ook in het civiele domein kunnen besluiten verstrekkende gevolgen hebben zoals faillissement of het verlies van banen. Angst om de verkeerde keuze te maken heeft vaak een verlammende invloed op besluitvaardigheid. We kennen allemaal de leidinggevenden die zich achter de regels verschuilen om geen keuzes te hoeven maken. Of die besluiten uitstellen door de zaken mooier voor te stellen of bang zijn voor de negatieve reacties van hun werknemers. Maar leiderschap en besluiten nemen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Er zijn echter ook leidinggevenden die hun verantwoordelijkheid voor het nemen van besluiten te licht opvatten. Leiders die zelfingenomen zijn, ervan uitgaan dat het besluit dat de vorige keer tot succes leidde ook nu wel weer de goede zal zijn en die de omstandigheden onderschatten. Niets is zo schadelijk dan besluiteloze leiders. Maar leiders die zichzelf schromelijk overschatten en dictatoriaal te kort door de bocht gaan zijn dat ook.

Wat is nodig voor besluitvaardigheid?

Omstandigheden wijzigen continu. Daardoor is informatie die je verzamelt om een weloverwogen besluit te kunnen nemen nooit volledig en even later alweer verouderd. Wat heb je dan wel nodig om een besluit te kunnen nemen? Dat zijn de volgende kwaliteiten:

• Resultaatgericht en analytisch vermogen

Op de eerste plaats is dat resultaatgerichtheid. Er moeten doelen gehaald worden waarvoor je knopen door moet hakken. Om dat op een weloverwogen manier te kunnen doen moet een leidinggevende kunnen analyseren. Definieer het probleem, verzamel zo veel mogelijk informatie, lijn de alternatieven op, weeg de opties af, vorm je oordeel en trek je conclusie. Als feiten en gegevens ontbreken moet je toch een keuze maken.

• Durf

Je bent nooit 100% zeker of je het goede besluit hebt genomen. Durf is dan ook de volgende eigenschap waarover de leider als besluitnemer met beschikken. Het vereist durf om een besluit te nemen waarvan je niet precies weet hoe het af gaat lopen, of waarvan je weet dat het vervelende gevolgen kan gaan hebben. Gevolgen voor jouw team, jouw omgeving maar misschien ook wel voor jouzelf. Wie besluitvaardig is durft beslissingen te nemen. Beslissingen die niet door iedereen gewaardeerd zullen worden maar als ze in het belang van de organisatie zijn, dan zijn ze ook uit te leggen.

• Communicatie

Naast durf en de bereidheid om het organisatiebelang boven de andere belangen te stellen, vereist besluitvaardigheid communicatieve vaardigheid. Dat is nodig om de keuzes te kunnen toelichten. Committeer je als leidinggevende aan je beslissing, spreek het uit aan je medewerkers en communiceer waarom je dit besluit hebt genomen.

• Reflectie

Besluitvaardigheid vereist ook relativeringsvermogen en reflectie. Die reflectie is nodig om kritisch naar je zelf te blijven kijken. Heb ik wel de juiste afweging gemaakt? Of heb ik me teveel door mijn ervaring en deskundigheid laten leiden? Die zelfreflectie kun je verder uitbreiden door te blijven luisteren naar wat anderen er van vinden. Durf dan ook van een koers af te stappen als dat nodig is. Het is geen schande om een besluit aan te passen of terug te draaien. Aan de andere kant: blijf kritisch op wat je omgeving jou adviseert en ga niet blind af op wat zij voorstellen.

Omgaan met verkeerde beslissingen

Tenslotte is besluitvaardigheid gebaat bij een omgeving waarin professioneel wordt omgegaan met verkeerde beslissingen. Neem de angst weg om fouten te maken en ga er, als ze dan toch worden gemaakt, positief kritisch mee om. Zie ze als een leermoment, stel de oorzaken vast en maak afspraken voor de volgende keer. Het oefenen met scenario’s en het delen en bespreken van casussen draagt bij aan het verbeteren van jouw besluitvormingsprocessen.